آیا اگر کودک هنوز درکی از کتاب ندارد و قادر به به زبان آوردن حروف الفبا نیست، کتاب خواندن برایش سودی دارد؟ به طور حتم بلی. مطالعه برای نوزادان و کودکان خردسال بسیار مهم است. کتاب خواندن موجب شکل‌گیری زبان شده و ابزاری قدرتمند برای شکل‌گیری مهارت‌های اجتماعی به آن‌ها می‌دهد. از طرف دیگر عادتی است که از ابتدا در کودک نهادینه شده و مطالعه روزانه، همیشه بخشی از روتینش باقی خواهد ماند. تحقیقات ثابت کرده است کودکانی که در خانه‌هایی با کتاب‌های زیاد بزرگ می‌شوند، در آینده به خوانندگان خوبی تبدیل می‌شوند.
فواید مطالعه برای کودکان
خواندن مهارتی است که معمولا کودک در مدرسه آن را کسب می‌کند. اما شنیدن کتاب‌هایی که با صدای بلند خوانده می‌شوند، مدت‌ها قبل از حضور در مدرسه، مزایای بی‌شماری برای کودک می‌آورد:
- مهارت‌های زبانی: شنیدن کلماتی که با صدای بلند خوانده می‌شوند به شکوفایی مهارت‌های زبانی کودکان کمک می‌کند. این اتفاق در گفتگوهای روزمره‌ای که کودک می‌شنود نیز رخ می‌دهد. اما دایره لغات کتاب‌ها خیلی گسترده‌تر از مکالمات روزمره است و این مزیت خیلی بزرگی برای کودک است.
- ارتباط عاطفی: کتاب خواندن کودک و پدر و یا کودک و مادر معمولا در آغوش یا کنار هم بودن اتفاق می‌افتد. بنابراین فقط کلمات نیست که بین آن‌ها ردوبدل می‌شود بلکه عشق، امنیت، آرامش و توجه است که کودک از والد خود دریافت می‌کند و برعکس.
- یادگیری عاطفی: کودک فقط به تصاویر کتاب نگاه نمی‌کند بلکه تمام احساس کتاب و حس شما را درک می‌کند. او ناراحتی شخصیت داستان را می‌بیند. لبخندها را در پایان خوش داستان می‌بیند. هیجان شما را از اتفاقی که در کتاب رخ داده است درک می‌کند. او سعی می‌کند صداها و احساس شما را تقلید کند و این به رشد اولیه مغز بسیار کمک می‌کند. پس سعی کنید احساس‌ها را در صورتتان و حتی صدایتان نیز بروز دهید. برای مثال صدای گربه‌ای که می‌خندد چگونه است؟ صورت کبوتری که غمگین است چه‌طور خواهد بود؟
- ایجاد روال: مانند همه روال‌های دیگر که در زندگی کودک برقرار است و همه ما از مزیت‌های داشتن روال و روتین آگاه هستیم (مقاله تأثیر روتین بر زندگی کودک را در ماتیکان‌کده مطالعه کنید)، وجود کتاب و مطالعه در برنامه روزانه کودک یکی از مزیت‌هایی است که بعدها در زندگی او تاثیرگذار خواهد بود. کودک با کتاب اخت شده و کتاب‌خوانی یکی از رفتارهای زندگی او خواهد شد.
- موفقیت در مدرسه: تحقیقات نشان داده است که حدود یک سوم بچه‌ها بدون مهارت‌های زبانی که برای یادگیری خواندن نیاز است، مدرسه را شروع می‌کنند. کتاب خواندن برای نوزادان و کودکان به آن‌ها کمک می‌کند تا این مهارت‌های ارزشمند را توسعه دهند.
از چه زمانی باید کتاب خواندن برای کودک خود را شروع کنیم؟
برای پاسخ به این سوال فقط یک عبارت کافی‌است: هیچ وقت زود نیست و هیچ وقت هم دیر نیست. خواندن برای کودک می‌تواند از زمان جنینی آغاز شود. جنین صدای شما را می‌شنود، ریتم آهنگ شما را درک می‌کند، با آن آرام می‌شود و بعد از تولد هم آن صدا و ریتم برایش آشنا و آرامش‌بخش خواهد بود. اما اگر شما از آن زمان آغاز نکردید، ناامید نشوید هیچ‌وقت برای شروع کتاب‌خوانی دیر نیست. از زمان‌های کوتاه (حدود چند دقیقه) شروع کنید تا زمانی که کودک شما علاقه‌مند به کتاب و کتاب خواندن شود. بلند خواندن مانند واریز پول به حساب بانکی کلمات فرزندتان است. هر چه زودتر شروع کنید و هرچه بیشتر سپرده‌گذاری کنید، فرزند شما وقتی وارد مدرسه می‌شود ثروتمندتر خواهد بود.
چگونه برای کودک خود کتاب بخوانیم؟
- کتاب خواندن را جز برنامه‌های روزانه کودک قرار دهید:
هر روز حداقل چند دقیقه برای کودک کتاب بخوانید. شما کودکتان را بهتر از هر کس دیگری می‌شناسید. چند دقیقه کوتاه با کتابی سرگرم شوید. اگر کودک حوصله دارد داستان‌های بلندتری برای او بخوانید. چه خوب که کتاب خواندن را در روتین قبل از خواب کودک نیز بگنجانید.
- با کودک همراه شوید:
ممکن است کودک شما بخواهد بارها و بارها به صفحه اول کتاب نگاه کند. دوست داشته باشد به تصویری اشاره کند و یا درباره آن صحبت کند. با ورق زدن شما برگردد و به صفحات قبل توجه کند. حتی ممکن است نگذارد که شما داستان را تمام کنید. هیچ اشکالی ندارد. او را همراهی کنید. در مورد جزئیات هر صفحه‌ای که تمایل دارد در آن بماند، صحبت کنید. کتاب‌هایی که صفحات غنی از رنگ و عکس را دارند معمولا کودکان را جذب می‌کنند تا چندین دقیقه بر روی آن بمانند. به خواسته‌شان احترام بگذارید. حتی وقتی که بزرگ‌تر شدند اجازه دهید گاهی خودشان کتابی را که می‌خواهند انتخاب و خریداری کنند. اجازه دهید علایق کودک شما را راهنمایی کند. کودک را تشویق کنید تا کتاب را لمس کند، آن را نگه دارد و ورق بزند.
- انتظار کمال نداشته باشید:
اوایل تولد شرایط کتاب‌خوانی خیلی خوب است. کودک برای مدت طولانی در آغوش شما می‌نشیند و شما برایش کتاب می‌خوانید. این فرصتی برای نشستن و استراحت خودتان هم هست. اما با رشد کودک و شروع سینه‌خیز و راه رفتن او کتاب خواندن چالش‌برانگیز می‌شود. ناامید نشوید. همان‌طور که کودک در اتاق دور می‌زند با صدای بلند برایش کتاب بخوانید.
- اجازه دهید کودک در کتاب کاوش کنند:
این دنیا برای کودک جدید است. کار کودک شناخت پیدا کردن از این دنیاست و برای آن هر راهی را امتحان می‌کنند. به آن‌ها اجازه دهید محیط خود را کشف کنند. کتاب جزئی از محیط است. ممکن است کودک کتابی را وارونه در دست بگیرد. آن را با آب دهان خود خیس کند. صفحات آن را پاره کند. این‌ها همه آزمون‌های او برای کشف است. مانعش نشوید. اگر کودک علاقه زیادی به پاره کردن کتاب دارد می‌توانید این لذت را با کتاب‌ها، روزنامه‌ها و کاغذهایی که بی‌استفاده هستند برایش فراهم کنید.
- در مورد کتاب، صحبت کنید:
قرار نیست شما فقط و فقط متن کتاب را بخوانید. اکثر کتاب‌های کودک بخشی از داستان را در تصاویر روایت می‌کنند. تصاویر را توصیف کنید. با کودک درگیر تصاویر شوید. من فکر می‌کنم خانم کلاغ داره برای بچه‌هاش غذا جمع می‌کنه. تو چی فکر می‌کنی؟ به نظر تو چرا دخترک کلاه به سر داره؟
- برای تکرار آماده شوید:
بچه ها دوست دارند کتاب‌های مشابه را بارها و بارها و تاکید می‌کنیم بارها! بخوانند. تکرار به کودکان کمک می‌کند تا یاد بگیرند. پس ادامه دهید و آماده شوید تا کتاب موردعلاقه‌اش را برای بار هزارم بخوانید.
- شرایط کتاب خوانی را فراهم کنید:
مطالعه باید در زمانی آرامش‌بخش هم برای شما و هم برای کودکتان انجام شود تا لذت‌بخش شود. در نتیجه، کتاب‌هایی را انتخاب کنید که هم شما و هم کودکتان از آن لذت ببرید و یک مکان یا موقعیت راحت برای مطالعه در خانه خود ایجاد کنید.
- در دسترس بودن کتاب‌ها:
سعی کنید کتاب‌خانه کوچکی برای کودک فراهم کنید. مهم نیست چه نوع کتاب‌خانه‌ای. می‌تواند چند قفسه با ارتفاع کم باشد یا یک سبد که مخصوص نگه‌داری کتاب است. مهم این است که دسترسی به کتاب‌ها آسان و همیشه هم قابل دسترسی باشد.
- کتاب مناسب انتخاب کنید:
در سن پایین‌تر کتاب‌هایی که تصاویر بزرگ و رنگ‌های شاد دارند برای کودک مناسب‌ترند. حتی کتاب‌هایی که بشود آن‌ها را جوید (کتاب‌هایی با بافت‌های متفاوت برای کودک تهیه کنید). با افزایش سن می‌توان متن کتاب را بیشتر کرد. البته قرار نیست همه کتاب‌های کودک این ویژگی را داشته باشند. می‌تواند کتاب‌های متنوعی انتخاب کرد. کتاب‌هایی با محتوای ساده، تکراری و دارای تصاویر رنگارنگ برای نوزادان مناسب هستند.
چگونه کتاب مناسبی برای کودک خود انتخاب کنیم؟
قبل از انتخاب کتاب، یک‌بار خودمان آن را بخوانیم. زوایای مختلف کتاب شامل متن و تصاویر را بررسی کنید. آیا کتاب در بستر خانه شما جایی دارد. گاهی کتابی نامناسب خوانده می‌شود. گاهی کتابی برای خانواده‌ای نامناسب است و برای خانواده دیگری مناسب. در نهایت این ما هستیم که تعیین می‌کنیم که کودکمان آن کتاب را داشته باشد یا خیر.
برای انتخاب هر کتابی به موارد زیر توجه کنید:
- اگر کتاب انتخاب‌شده را برای کودکتان کاملا نامناسب دیدید، آن را کنار گذاشته و کتاب مناسب‌تری انتخاب کنید. برای مثال شخصیت یک کتاب زمانی که توپی را پیدا می‌کند، تصمیم می‌گیرد که آن را به صاحبش برگرداند. تا این‌جا همه چیز خوب است اما او پیش خود فکر می‌کند اگر این‌کار را نکند دیگران درباره او چه فکری خواهند کرد. این‌جا است که پدر و مادر باید هوشیار باشند. آیا ترجیح می‌دهند که کودکشان کاری را به دلیل درست بودن ذات آن کار انجام دهد و یا برای خوب جلوه دادن خود در نگاه دیگران؟ شما حق انتخاب این کتاب را دارید. ما فقط می‌خواهیم انتخاب شما را آگاهانه کنیم. که والد با علم به این موضوع چنین کتابی را انتخاب کند. نه اینکه به این مورد توجه نکرده باشد یا این‌گونه تصور کند که این مسائل بر روی کودکش تاثیری ندارد.
- گاهی می‌توانید فقط بخش‌هایی از کتاب را برای کودک خود بخوانید و با رشد کودک، کتاب را کامل کنید.
ممکن است از موضوع کتابی خوشتان آید و آن را برای کودکتان مناسب ببینید. اما آن کتاب حاوی کلماتی باشد که هنوز نمی‌پسندید برای کودکتان بخوانید. می‌توان این کلمات را حذف و یا جایگزین کرد. برای مثال ممکن است مادری یا پدری جمله «شب که اتاق تاریک و ترسناک بود … » را به جمله «شب موقع خواب …» تغییر دهد.
- گاهی اوقات دیدگاه ما به عنوان پدر و مادر در انتخاب کتاب کودک تأثیرگذار است.
برای مثال پدر و مادرها کتاب زیبا و بسیار تأثیرگذار «هیولای رنگ‌ها» را مناسب سن کودک خود نمی‌دانند، به دلیل تصوری که خودشان از هیولا دارند. پیشنهاد می‌کنیم یک بار این کتاب را بدون ذهنیتی که از هیولا برای خود ساخته‌اند بخوانید. قول می‌دهیم که عاشق هیولاها می‌شوید. اگر کودک شما واقعا و بدون مسمومیت‌هایی که ما بزرگ‌ترها داریم، از تصویری از کتاب می‌ترسد می‌توانید آن کتاب را برای مدت زمانی کنار بگذارید.
- ممکن است کتابی اکنون برای سن کودک شما مناسب نباشد.
برای مثال کتاب «بعضی از رازها را نباید نگه داشت» کتابی است که محتوایی در رابطه با تربیت جنسی دارد. هر گاه که احساس کردید نیاز است که این موضوع را وارد زندگی کودکتان کنید می‌توانید فقط بخش‌هایی از کتاب را برای او بخوانید و کم‌کم و با رشد کودک، کتاب را کامل کنید. هم‌چنین کتاب «هر کس چه چیزی دارد؟» شامل تصاویر از اندام‌های تناسلی کودک است که می‌توان از سنی که کودک شروع به کنجکاوی و شناخت در مورد این اندام‌ها می‌کند صفحاتی را به او نشان داد و با بزرگ شدنش صفحات دیگر را نمایش داد.
رسالت ماتیکان‌کده این است که ابعاد مختلف کتاب را برای شما بازگو کند. به شما اطمینان دهد که این کتاب از فیلترهای زیادی گذشته است و حالا نوبت این است که از فیلتر خانواده شما نیز بگذرد. هدف ما این است بستری راحت و با اطمینان برای شما ایجاد کنیم تا کودک آسیبی نبیند. بنابراین حتما توضیحات کتاب را بخوانید و به نکاتی که آن‌جا گفته شده است توجه نمائید.
