از دست دادن هر چیزی خصوصا اگر برای کودک دوست‌داشتنی باشد، دردناک و ناراحت‌کننده است. در این مقاله به این می‌پردازیم که در مواجهه با تجربه از دست دادن کودکان، چه عروسکی باشد که آن را خیلی دوست داشته است، چه حیوان خانگی و چه فردی از خانواده و یا دوستان که کودک به او وابستگی داشته است، چه کاری انجام دهیم تا ضمن حمایت از کودک، کم‌ترین آسیب به او وارد شود.
قبل از هر چیز این نکته را گوشزد می‌کنیم که شاید برای ما گم کردن یک عروسک، از دست دادن یک بادکنک در طوفان و مواردی از این قبیل، خصوصا وقتی که آن وسیله برای کودک خیلی عزیز باشد (مانند عروسکی که از مادربزرگش کادو گرفته است) در مقابل از دست دادن یک شخص خنده‌دار است. اما این غم برای کودکی که اولین بار دارد آن را تجربه می‌کند، چیزی فراتر از تصور ماست. پس این موضوع را درک کنیم که کودک در حال تجربه غم بزرگی است. ما در این مقاله از غم از دست دادن یک شخص صحبت می‌کنیم اما شما می‌توانید در هر اتفاق مشابه‌ای از آن استفاده کنید.
چیزی که کار را در مواجهه با یک فقدان بسیار سخت می‌کند روند درک و پذیرش این است که آن شخص و یا وسیله قرار نیست برگردد و برای همیشه رفته است.
کودکان چگونه غمگین می شوند؟
واکنش کودکان به مرگ یکی از عزیزان بسته به سن و تجربیات قبلی زندگی آنها متفاوت است. در ادامه از نظر سنین مختلف به این موضوع نگاه می‌کنیم.
بچه‌های کوچک زیر 5 سال اغلب نمی‌دانند که مرگ دائمی است و ممکن است بپرسند که آیا فرد فوت شده برمی‌گردد یا خیر. آنها ممکن است رفتارهای دیگری مانند چسبیدن به مراقب خود و تشدید کردن وابستگی و یا برخی رفتارهای واپس‌گرایانه مانند خیس کردن تشک خود را نشان دهند. این رفتارها بسیار رایج هستند و معمولاً پس از گذشت مدت زمان مشخصی متوقف می‌شوند.
کودکان بزرگتر بین سنین 6 تا 11 سال شروع به درک این موضوع می‌کنند که مرگ برای همیشه است. آنها دچار نگرانی دیگری می‌شوند. آنها تصور می‌کنند که ممکن است سایر اعضای خانواده و دوستان عزیز آنها نیز بمیرند. بنابراین شروع به پرسیدن سوال می‌کنند و بخواهند بفهمند چه اتفاقی افتاده است. ممکن است غم و اندوه خود را از طریق خشم نشان دهند و یا درد فیزیکی را تجربه کنند.
از حدود سن 12 سالگی کودکان می‌دانند که مرگ غیرقابل برگشت است و برای همه اتفاق می‌افتد، از جمله خودشان. آنها اغلب علاقه‌مند به درک چرایی اتفاقات هستند. واکنش‌های آنها متفاوت خواهد بود و می‌تواند شامل بی‌تفاوتی، عصبانیت، غم شدید و تمرکز ضعیف باشد.
به یاد داشته باشید، هیچ راه درستی برای سوگواری وجود ندارد. واکنش کودکان بسته به سن، توانایی فکری، رابطه با فرد فوت‌شده، نحوه واکنش سایر اعضای خانواده و فرهنگ و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، بسیار متفاوت خواهد بود.
چگونه باید خبر فوت را به کودک اطلاع داد؟
مهمترین چیز بازگو کردن حقیقت است. حتی به تاخیر انداختن آن نیز جایز نیست. طبیعی است که بخواهید از کودکتان محافظت کنید، اما بهتر است صادق باشید. گفتن آنچه اتفاق افتاده به کودک، اعتماد او را به شما افزایش می‌دهد و به او کمک می‌کند تا بهتر با از مسئله از دست دادن عزیزش کنار بیاید.
سعی کنید مکانی امن و آرام برای صحبت با کودک خود پیدا کنید و از قبل به آنچه که قرار است بگویید فکر کنید. اگر کودک اسباب بازی یا وسایل مورد علاقه‌ای دارد که دوست دارد حمل کند، بگذارید آن را داشته باشد. آهسته صحبت کنید و اغلب مکث کنید تا هم به او زمان بدهید که موضوع را درک کند و هم به خودتان زمان بدهید تا احساسات خود را مدیریت کنید.
از اصطلاحات استفاده نکنید. گفتن چیزی مانند «ما کسی را از دست داده‌ایم» کودک را گیج می‌کند زیرا او معنی آن را نمی‌فهمند. یا گفتن جمله «او برای همیشه خوابیده است» فقط در کودک دلهره و ترس از خوابیدن خودش و عزیزانش را ایجاد خواهد کرد.
باید به کودکان زمان بدهید تا این اطلاعات را درک کنند. ممکن است به نظر برسد که کودک به حرف شما گوش نمی‌دهد. صبور باشید و منتظر توجه او شوید. همچنین آماده باشید که کودک سؤالات مشابهی را بارها و بارها از شما بپرسد، هم در آن لحظه و هم در روزها و هفته‌های آینده.
برخی از کودکان ممکن است نگران شوند که چیزی گفته یا کاری انجام داده‌اند که باعث مرگ آن فرد شده است. کودکان در هر سنی ممکن است احساس گناه کنند. می توانید بپرسید «آیا نگران این هستی که بابا به خاطر کاری که انجام داده‌ای مرده باشد؟» آنچه اتفاق افتاده را به زبان ساده توضیح دهید و به او اطمینان دهید که مقصر نیست. به عنوان مثال «تو هیچ اشتباهی نکردی. این یک میکروب بود که بابا را بیمار کرد. او می‌توانست آن را هر جایی گیر بیاورد. هیچ کس مقصر نبود».
در توضیح دلیل مرگ حواستان باشد که صادقانه و علمی صحبت کنید. دلیل هیچ مرگی پیری و یا بیماری نیست. دلیل اصلی آن از کار افتادن عضو مهمی از بدن بوده است. اگر دلیل برای کودک بیماری و یا پیری بازگو شود. کودک همیشه ترس این را دارد که پدربزرگ و یا مادربزرگ خود را به دلیل پیری از دست خواهد داد. یا هر زمان که پدر و مادر او بیمار شود (حتی یک سردرد ساده) اولین چیزی که به ذهنش می‌رسد این است که آنها خواهند مرد.
آیا اشکالی دارد که جلوی کودک سوگواری کرد؟
خیلی خوب است که کودک احساس غم شما را ببیند. سعی کنید با واکنش خود، کودکتان را نگران نکنید. اگر غمگین هستید و گریه می‌کنید، به او بگویید چه احساسی دارید و به او اطمینان دهید که نشان دادن احساسات خود و ابراز آن به دیگران اشکالی ندارد. به کودک کمک کنید که هر احساسی را که دارد بیان کنند. کتاب‌های خوب بسیاری درباره این موضوع وجود دارد که می‌تواند راهی عالی برای شروع گفتگو با کودک باشد.
از آن‌جایی که بسیاری از کودکان نمی‌توانند احساسات خود را از طریق کلمات بیان کنند، راه‌های دیگری مانند کشیدن نقاشی، تماشای آلبوم عکس یا داستان گفتن را امتحان کنید.
چگونه می توان به کودک کمک کنم تا با غم کنار بیاید؟
عزاداری راه مهمی برای کنار آمدن کودکان و حتی بزرگسالان با غم از دست دادن عزیزان است. برای کودک راهی مناسب برای عزاداری پیدا کنید. از پیشنهادهای خودش استفاده کنید. راهی امن که کودک چالش جدیدی را در آن تجربه نکند.
راهی برای ارتباط با فرد از دست رفته پیدا کنید. ممکن است کودک بخواهد برای او نقاشی بکشد و نشان دهد که همیشه دوستش خواهد داشت. ممکن است با عروسکی صحبت کند که قبلا از او کادو گرفته است، یا با ماه صحبت کند و یا هر راه‌کار خلاقانه دیگری که به ذهن کودک می‌رسد.
چگونه می‌توان از سلامت روان کودک پس از مرگ یکی از عزیزان محافظت کرد؟
در این‌جا چند راه‌کار مطرح می‌شود که بتوان به کودک کمک کرد تا احساس بهتری داشته باشد و از سلامت روان او محافظت کرد:
- مراقبت، حمایت و وجود خود را از کودک دریغ نکنید.
- کودکان از طریق تماس فیزیکی محبت‌آمیز، آواز خواندن، در آغوش گرفتن و تکان دادن احساس امنیت و عشق می‌کنند.
- روال عادی زندگی را تا حد امکان حفظ کنید.
- اگر کودکان رفتار چالش برانگیز و یا واپسگرایانه‌ای از خود نشان می‌دهند، این واکنش برای نشان دادن احساسی است که نمی‌توانند آن را کلامی بیان کنند. پس آن رفتار را درک کرده و کودک را به خاطر آن سرزنش و تنبیه نکنیم.
- دوستان، هم‌مدرسه‌ای‌ها و یا هر کس دیگری که با کودک در ارتباط است را مطلع کنید تا برگشتن به روال عادی کودک در جریان بیفتد.
- به یاد داشته باشید که مراقب سلامت جسمی و روحی خود نیز باشید. اگر حال شما خوب نباشد نمی‌توانید به کودک خود کمک کنید.
- اگر متوجه شدید که کودکتان به طور غیرعادی ناراحت به نظر می‌رسد و توانایی کنار آمدن با غم خود را ندارد، با متخصصی در این زمینه مشورت کنید.
ماتیکانکده کتاب‌های زیر را در زمینه مرگ و مواجهه با سوگ پیشنهاد می‌کند. برای دسترسی و خرید این کتاب‌ها به بخش فروشگاه مراجعه کنید.
