کودک مسئولیت‌پذیر
همه ما می‌خواهیم کودکانی مسئولیت‌پذیر تربیت کنیم. کودکانی که به عنوان عضوی از هر جمعی (خانواده، جمع دوستان، همکاران و یا یک شهروند و انسان) که در آن قرار می‌گیرند از زیر بار مسئولیت‌هایشان شانه خالی نکنند.
چگونه کودکانمان را طوری تربیت کنیم که مسئولیت انتخاب‌ها و تأثیر آن بر جهان را بپذیرند؟
بهتر است با این کار شروع کنیم که مسئولیت را به‌جای باری سنگین، به چیزی شادی‌بخش برای کودک تبدیل کنیم. همه کودکان می‌خواهند خود را به‌عنوان فردی قدرتمند نشان دهند. آن‌ها دوست دارند که احساس کنند برای دنیا مهم هستند و می‌توانند کارهای فوق‌العاده انجام دهند. این احساس به زندگی آن‌ها معنا می‌دهد، مانند همه ما بزرگ‌ترها. بنابراین نیازی نیست به صورت مستقیم به آن‌ها مسئولیت‌پذیری بیاموزیم. بلکه مشارکت دادن آن‌ها در انجام کارهای حتی کوچک، اطمینان دادن از اینکه از عهده کار خود برمی‌آیند و ایجاد یک رابطه موثر، می‌تواند این ارزش را در کودک تقویت کند. در ادامه روش‌هایی برای مشارکت کودکان در کارها و کمک به مسئولیت‌پذیری‌شان بیان می‌شود.
کودکتان را با این دغدغه بزرگ کنید که ما همیشه خودمان مسئول کارهایمان هستیم
در هر اتفاقی که رخ می‌دهد، مهم‌ترین چیز این است که اوضاع را آشفته نکنید. لیوان شیر از دست کودک افتاده است. واکنش شما چیزی شبیه به این می‌تواند باشد «اوه، شیر ریخت. اشکالی ندارد ما با هم می‌توانیم آن را تمیز کنیم». واکنش و رویکرد شما مثبت است و کودک را در حالت تدافعی و لجبازی نمی‌اندازد. این حالت را نسبت به زمانی که شما کودک را سرزنش می‌کنید، داد می‌زنید و او را با برچسب‌هایی مانند شلخته صدا می‌کنید مقایسه کنید. اکنون که کودک همراه شما می‌شود در حد توان او بخشی از مسئولیت را به او بدهید. یک دستمال خودتان بردارید و یک دستمال به او بدهید. او نمی‌تواند به خوبی تمیزکاری کند. اگر سن او کم باشد حتی ممکن است باعث کار بیشتر شما هم بشود اما مشارکت می‌کند و این را می‌بیند که کاری را که او باعثش بوده، خودش باید درست کند.
به اقتضای سنش به او مسئولیت دهید برای کودکی که از مدرسه آمده و کفش‌هایش را رها کرده می‌توان کفش‌ها را به دستش داد و از او خواست که آن‌ها را سر جایش بگذارد و در کنار آن به او یادآوری کرد که «ما همیشه وسایلمان را تمیز نگه می‌داریم. اما نگران نباش اگر نیاز باشد من هستم که کمکت کنم».
فرصت کمک کردن خلق کنید
همه بچه‌ها کمک کردن را دوست دارند خصوصا زمانی که این کار به آن‌ها قدرت می‌دهد. فرصت‌هایی ایجاد کنید تا کودک شما به برادر، خواهر و یا دوست کوچکترش کمک کند. مسئولیت‌هایی که فراتر از مراقبت از خودش است. باز هم تاکید می‌کنیم که سن و توانایی‌های کودک شما برای انتخاب نوع مسئولیت بسیار مهم است. یک کودک نوپا می‌تواند دستمال‌ها را روی میز بگذارد، کودک سه ساله می‌تواند اتاقش را مرتب کند، کودک چهارساله می‌تواند جوراب‌ها را ست کند، کودک پنج ساله در نصب کتابخانه‌اش کمک می‌کند و کودک هفت ساله مسئولیت مراقبت از یک گلدان را برعهده می‌گیرد.
قرار نیست کودک بدون شما کاری را انجام دهد
سریعا به سمت این پیش نروید که کاری را چند بار با کودک انجام دهید و از آن به بعد بخواهید کار را خودش کامل و بدون حضور شما انجام دهد. شما موظف هستید که کار را لذت‌بخش کرده و کودک را در آن نقش دهید. ممکن است کاری را بارها و بارها با کودک انجام دهید. او را همراهی کنید و برای سپردن مسئولیت کامل به او عجله نکنید.
همیشه به کودک اجازه مشارکت دهید حتی زمانی که کار برای شما بیشتر است
شما با کودکتان همکاری می‌کنید تا به او کمک کنید لذت و رضایت از مشارکت را کشف کند. این مهمتر از انجام سریع و بی‌نقص کار است.
به جای دستور دادن، سعی کنید کودک را وادار به تفکر کنید
به عنوان مثال، به کودک پرهیجان صبح، به جای داد زدن «دندان‌هایت را مسواک بزن! آیا نهارت را در کوله‌پشتی ات گذاشتی؟»، می‌توانید بپرسید: «کار بعدی که باید انجام دهی تا برای مدرسه آماده شوی چیست؟». هدف متمرکز کردن آن‌ها بر روی یک لیست کار است تا زمانی که خودشان بتوانند وظایف خود را مدیریت کنند.
روال و روتین ایجاد کنید
به کمک روتین‌ها است که کودکان علاوه بر انجام کارهایی به طور منظم، آرامش را نیز تجربه می‌کنند. معمولا روتین‌ها در کودکان نوپا با روال قبل از خواب شروع می‌شود. تمیز کردن اتاق و مرتب کردن اسباب‌بازی‌ها، روال مطالعه در طول روز، روال‌های مربوط به نظافت از جمله روتین‌هایی است که می‌توان برای کودک ایجاد کرد.
به جای فقط عذرخواهی کردن، به او کمک کنید تا جای امکان کارش را ترمیم کند
زمانی که کودکتان کاری می‌کند که به کسی یا چیزی آسیب وارد می‌شود، او را مجبور به عذرخواهی نکنید. ابتدا احساسات او را بشنوید. کمکش کنید تا بتواند احساساتش را تشخیص داده و آن‌ها را بیان کند. اگر شرایط عذرخواهی کردن داشت بگذارید که عذرخواهی کند. اما قسمت مهم این است که در جهت بهبود آن آسیب قدمی بردارد. برای مثال اگر با خواهر کوچکترش به مشکل خورده است، شاید بخواهد با کمک کردن به او در چیدن میز، یا مرتب کردن اتاقش رابطه‌اش را ترمیم کند. این‌گونه است که کودک می‌فهمد که در قبال کاری که انجام می‌دهد مسئول است و باید برای آن کاری کند.
شریک کردن کودک در پرداخت هزینه کالاهای آسیب‌دیده
اگر کودک از پس‌انداز خود برای کتاب‌های گم شده، تلفن همراه آسیب‌دیده، پنجره‌های شکسته شده توسط توپ پرداختی داشته باشد، احتمال تکرار تخلف اندک می‌شود.
برای نجات کودک از شرایط سخت عجله نکنید
برای حل مشکل در دسترس باشید، به کودک کمک کنید تا با احساسات و ترس‌هایش روبرو شود، اما مشکلش را آنی حل نکنید. بگذارید شرایط سخت را تجربه کند. مطمئنا شرایطی مدنظر است که کودک در آن آسیب نمی‌بیند.
مسئولیت‌پذیری خود را به کودک نشان دهید
«با اینکه حمل این زباله تا ماشین سخت است، اما چون سطل زباله در این نزدیکی نمی‌بینم، این کار را انجام می‌دهم». «این تابلو نشان می‌دهد که جای پارک، مربوط به افرادی است که مشکل فیزیکی دارند بنابراین ما اینجا پارک نمی‌کنیم». کودک باید ببیند که شما به مسئولیت‌های اجتماعی خود و قول‌هایی که در زندگی می‌دهید عمل می‌کنید.
هرگز به کودک خود برچسب «بی‌مسئولیت» نزنید
هرگز به کودک خود برچسب «بی‌مسئولیت» نزنید، زیرا نگاه ما به کودکمان باور او را می‌سازد. در عوض، مهارت‌هایی را که برای مسئولیت‌پذیری نیاز دارد به او بیاموزید. برای مثال، اگر همیشه وسایلش را گم می‌کند، به او بیاموزید که هر وقت جایی را ترک می‌کند کمی مکث کند و همه چیزهایی را که به همراه داشته است بررسی کند.
سرزنش را حذف کنید
همه ما، به طور خودکار، در اتفاقات ناخوشایند به دنبال مقصر می‌گردیم. مقصر دانستن و سرزنش کردن چیزی است که کودک را وادار به دروغ می‌کند. بنابراین احتمال کمتری دارد که مسئولیتی را بر عهده بگیرند. سرزنش مخالف عشق بی قید و شرط است. بعد از هر اتفاق ناخوشایندی مهمتر از پیدا کردن مقصر آن خطا، پیدا کردن راه‌کارهایی برای حل مشکل است. بنابراین با حذف سرزنش کردن به کودک کمک کنیم که مسئولیت آن کار را بپذیرد و حتی زمانی که خودش نیز عامل آن خطا نیست، به بقیه کمک کند تا مسئله را برطرف کنند.
ماتیکانکده کتاب‌های زیر را در زمینه مسئولیت‌پذیری کودک پیشنهاد می‌کند. برای دسترسی و خرید این کتاب‌ها به بخش فروشگاه مراجعه کنید.
